Cái “lồng quyền lực”

http://plo.vn/thoi-su/trung-uong-dang-xay-long-quy-che-de-nhot-quyen-luc-661008.html

http://vtv.vn/trong-nuoc/chung-toi-dang-xay-dung-cai-long-de-nhot-quyen-luc-20161030112135431.htm

Lại thêm một thuật ngữ mới phát sinh, thường người ta nói đến cái “lồng” để nhốt chim thì gọi là “lồng chim”, để nhốt gà thì gọi là “lồng gà”, để nhốt cá thì gọi là “lồng cá”… nhưng giờ người ta muốn nhốt “quyền lực” nên có thể tạm gọi là “lồng quyền lực”.

Con người dùng cái lồng để nhốt chim, gà… bởi con người có sức mạnh, có trí tuệ, có nhiều thứ hơn chim hơn gà, tóm lại là con người có quyền làm như thế.

Vậy với quyền lực của xã hội loài người thì sao?

Nếu đơn thuần là trao cho người nào, hay nhóm người nào có quyền nhốt cái quyền lực mà người khác, nhóm người khác đang nắm lấy, đồng nghĩa nhóm người được trao sẽ có quyền lực lớn hơn nhóm người bị kiểm soát. Như vậy, lại có khả năng nhóm người được trao quyền lực sẽ lạm dụng quyền lực để mang lại lợi ích cho nhóm mình. Khi đó, chúng ta lại phải “đẻ” ra nhóm người khác kiểm soát quyền lực của nhóm người được trao trước kia… Cứ như thế, sẽ không bao giờ “quyền lực có thể bị nhốt vào lồng”.

Để kiểm soát được quyền lực, nền văn minh nhân loại không cần dùng đến cơ quan “siêu quyền lực”. Khoa học về kiểm soát quền lực đã hình thành và phát triển qua hàng ngàn năm nay, tuy rất phức tạp nhưng nó phải tuân thủ những nguyên lý chung. Chúng ta hãy cùng nghiên cứu, tìm hiểu tính khoa học về cấu trúc, kiểm soát và quản trị, đối với phạm vi một quốc gia là khoa học chính trị của những triết gia lỗi lạc Plato, Aristoteles, John Lock, C.L. Montesquieu, J.J. Rousseau, Alexis De Tocqueville... để kiểm soát quyền lực.

Nội dung cốt lõi của lý thuyết về quyền lực là phải kiểm soát quyền lực. Điều này, xuất phát từ bản chất tự nhiên của quyền lực, vì quyền lực luôn có xu hướng tự mở rộng, tự tăng cường vai trò của mình, ở đâu có quyền lực là có khả năng xuất hiện xu thế lạm quyền và chuyên quyền, cho dù quyền lực ấy thuộc về ai, chủ thể nào, hay nhóm người nào. Hay như nhà sử học, chính trị học Lord Acton từng nói: "Quyền lực làm con người ta tha hóa, quyền lực tuyệt đối sẽ dẫn đến tha hóa tuyệt đối". Vì vậy, để ngăn ngừa các hành vi lạm quyền của các chủ thể nắm giữ quyền lực, thì phải cấu trúc hệ thống nhằm giới hạn quyền lực, đảm bảo mang lại lợi ích chung cho toàn bộ các chủ thể trong hệ thống, tổ chức hay một quốc gia. Cách tốt nhất để chống lạm quyền là giới hạn quyền lực bằng các công cụ pháp lý, và vì vậy không phải là tập trung quyền lực, mà là phân chia quyền lực. Muốn hạn chế quyền lực thì trước hết phải phân quyền, và sau đó phải làm cho các nhánh quyền lực đã được phân chia chỉ được phép hoạt động trong phạm vi quy định của pháp luật.

Quyền lực được phân chia thành các nhánh khác nhau, do các cơ quan khác nhau nắm giữ, để không một cá nhân nào, nhóm người nào hay tổ chức nào nắm được trọn vẹn quyền lực. Hoạt động của các cơ quan quyền lực cần có sự chuyên môn hóa, mỗi cơ quan chỉ hoạt động nhằm thực hiện chức năng riêng của mình, không làm ảnh hưởng tới hoạt động của các cơ quan khác.

Quyền lực giữa các cơ quan phải cân bằng, không có loại quyền lực nào vượt trội hơn. Các cơ quan quyền lực giám sát, kiềm chế và đối trọng lẫn nhau (Checks and Balances), để không có một cơ quan nào có khả năng lạm quyền. Với cấu trúc quyền lực này, sẽ đảm bảo tính trách nhiệm của các cơ quan quyền lực, được gọi là kiểm tra, giám sát bên trong. Cấu trúc này sẽ tạo ra một cơ chế mặc nhiên ai nắm và được phân công sử dụng quyền lực cũng phải bị kiểm tra, theo nguyên tắc phòng ngừa từ trong hệ thống. Còn cơ chế kiểm tra, giám sát được tiến hành từ bên ngoài thường chỉ được tiến hành một khi đã có hậu quả xảy ra.

Nhiều quan điểm cho rằng, để một tổ chức hay rộng hơn là một quốc gia phát triển thì cần có một “minh quân” dẫn dắt. Tuy nhiên, với lý thuyết về kiểm soát quyền lực này sẽ giúp phản biện lại quan điểm trên. Bởi dù cho đất nước có được một “minh quân” dẫn dắt mà trong cấu trúc của hệ thống không có sự giới hạn quyền lực, cũng như cân bằng đối trọng giữa các cơ quan nắm quyền lực thì cũng rất dễ dẫn tới tình trạng “minh quân” sẽ lạm quyền, nhằm mang lại lợi ích cho nhóm người nào đó mà không nhằm mục tiêu đưa hệ thống tiến về phía trước.

Theo học thuyết phân quyền thì về cơ bản quyền lực tối cao nhà nước được phân thành ba quyền là: lập pháp, hành pháp và tư pháp. Các quyền này được thực hiện độc lập với nhau, kiểm soát lẫn nhau và kiềm chế lẫn nhau.

Hiến pháp Việt Nam năm 2013 cũng quy định: "Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, tư pháp, hành pháp”.

Một số quốc gia thì quyền lực nhà nước có khi được chia thành 4, 5 hoặc 6… bộ phận tuỳ hoàn cảnh ra đời của bản hiến pháp của mỗi quốc gia.

Nhưng dù phân chia thế nào thì ở các quốc gia phát triển luôn đảm bảo quyền lực giới hạn của mỗi cơ quan, độc lập, kiểm tra, giám sát, đối trọng giữa các cơ quan (nguyên lý Checks and Balances).

Qua thời gian, dù cho vẫn còn tồn tại những quan điểm khác nhau giữa các nhà tư tưởng lỗi lạc về chủ đề này, hay những biến thể khi đi vào áp dụng thực tế ở các quốc gia hiện nay, nhưng về cơ bản đều hướng đến xây dựng một nền thể chế đảm bảo quyền tự do của các công dân, chống lại chế độ chuyên chế, độc đoán, độc tài, hay “quyền lực đã được nhốt vào lồng”.